نبشتانک:
سپرنامگ ءُ اسحاق رحیم ءِ نوشت
نبشتکار: قدیر لقمان
باندہ کہ سر گراں سپر ءَ یار زندگی
پہ منزلے رسیناں ترا یار زندگی
(مبارک قاضی)
زانتکاراں زندگی سپرے لیک اِتگ ءُ نیکراہی رہشوناں آزمانی کتاب پہ گوْاہی آؤرتگ اَنت ھم، لبزانتاں ہمے سپر ءَ را زندگی کتگ۔ ہومر ءَ ( 8 کرن پیش چہ مسیحٰی) اوڈیسی ءِ لچّہ پرے ہاترا نہ بستگ کہ سپری اہوالاں لبزانک ءَ مُچ بہ کنت یا ہیروڈوٹس ( 440 سال پیش چہ مسیحٰی) ءَ رودراتکی روم ءِ زِر ءِ سپر پہ پولکاری پرے ہاترا نہ کتگ کہ اے لبزانک ءَ نپے دنت۔ بلئے، نو ہمے اوّلی سپر نامگ نویس ءُ بیان پہمیدگ ءُ سنگینیں راجاں شمار کنان ءَ لبزانکی ہوشامے کم ترّینگ ءِ جہد کتگ ءُ کنگ ءَ اَنت ءُ وتی مکسد ءُ گرز ءَ ھم گرا َنت۔
مرچی ہمک راج ءَ کہ لبزانکی سنچے ودی کتگ ، آہاں سپر نامگاں ھم زانشی درْوشمے داتگ۔ مزنیں زبان ءُ لبزانکی مڈّیاں چوش کہ چینی اِنت، زی لنگیون (433-385) نامیں مردکے وتی درانڈیھی ءِ اہوالاں دنت یا کہ زنگریزی اِنت کہ جرالڑ(1223-1146) انگریزی دمگ ویلز ءِ ہالاں سر کنت، وَ چہ بلوچاں دُور اِنت، ءُ آہانی لبزانکی سنچ ءِ سان بلکیں یا بوت کنت پکّہی ءَ مارا دیراں سر بوتگ اَنت، بلئے سئیل کن اِت بلوچ ءَ کہ وتا یک زمانگے ( بِلّے تُری کم علم ءُ زانگ ءَ) حمزہ عرب ءِ اوبادگے گُشتگ، عربانی لبزانکی سنچ ءُ زانگے ھم پہ بدل نہ زُرتگ۔ احمد بن فضلان (968-879) بغدادی ءَ بگر داں ناصر خُصرو (1972-1003)ءَ، ابن جابر (1214-1145) ءُ نامداریں ابن بطوطہ (1377-1304) ءُ روچ ء مروچی بیا۔ یا تُری اردو ءَ برؤ، یوسف خان کمبل پوش ءِ (90-1830) سپر نامگ، عجائبِ فرنگ، ءَ بگر کہ اردو ءَ اوّلی سپر نامگ گُشگ بیت، ھم چہ بلوچ ءَ ساری اِنت، بِلّے تُری زبانے رَند اِنت۔ بلوچ ءَ را تو وش اتک کت، اہوال گِپت اَنت، سپر ءِ بسم اللہ ءَ بگر تاں سیہُمی جُز ءِ ہالاں ترا دنت، بلئے، نبشتہ ءَ ہچ نہ بوتگ۔ بلوچ ءَ را نبشتہی درْوشم ءَ واجہ منیر احمد بادینی ءَ ‘ آگہیں چمّانی واب، ماں 1996 ءِ آؤرتگ ءُ داتگ۔ پدا ، دگہ کتاب چاپ ءُ شنگ بوتگ اَنت۔ چوش کہ، ‘ وہدے کہ ما سر گِپتیں، ناکو عصاء، 2010، ہپت تلار، ڈاکٹر فضل خالق 2015، وابانی دوار، غنی پرواز، 2016، بیا نوکیں راہے شوہاز کنیں، مریم سُلیمان ، 2016 ءُ دگہ۔
سپر نامگاں زند ءِ اہوالانی ہمرائی ءَ راجدپتری گوْاہی یے گون۔ نوکیں پدریچ ءُ استیں واہگدار ہر دو سرپد ءُ پوہ بنت کہ زندمانی ءِ جاورال چی اَنت یا چے بوتگ اَنت۔ وتی دمگانی اہوالاں ہوار وتی کرّ ءُ کش ءِ اہوالاں ھم سرپدی رس اِت کنت۔ اے سرپدی ءِ ہمرائی ءِ مالوم داریں امکاناتاں ودّینیت کہ آ دمگاں کہ سپر بوئگ ءَ اِنت، ہودہ چے است ءُ چے شوہازگ بوت کنت۔ سپر نامگ چیریں دَراں پچ ھم کنت، جاگہے کہ تو باز براں سپر کتگ، آئی ءِ نبشتہ کنگ ءَ بہ گندئے، یا ہما جاگہ ءِ نبشتگے بہ وان ئے، تا سما بیت کہ نوکیں چیز یا انچیں کہ چمّاں اندیم بوتگ، پدّراہ بیت۔ سپر نامگ زبانی ربیئتانی پکّا کنگ ءَ ھم کاربندگ بیت۔
انچو کہ بُرز ءَ نویس اِتگ اَت کہ بلوچی ءِ سپر نامگ باز نہ اَنت ءُ ہمے وڑ ءَ سپر نامگ نویس ھم،پمیشکہ من ء قدیر ءِ واستہ اے گرانیں کارے نہ اِنت کہ شرتریں سپر نامگ نویس ءَ در بہ چِناں۔ بلوچی زبان ءَ گوں ہمراہ ء من بازیں نبشتکارے ءَ سپر نامگی اہوال ماں نبشتانک ءِ درْوشم ءَ بیان کتگ اَنت، بازینے ءَ چار ءُ پنچ سپر نامگی نبشتانک ءَ گیش ھم نویس اِتگ، بلئے کتابی درْوشم ءَ نبشتکار کمّ اَنتءُ اے کمّینانی تہا کسّے اگاں منا جست بہ کنت، من گُشاں اسحاق رحیم چہ دُرستاں وشتر ، واناک تر ءُ مالوم دار تر سپر نامگ نویسیت۔
اسحاق رحیم ءِ نوشت ءِ رہبند منا باز وڑ ءَ دوست بیت ءُ منا امّیت اِنت پہمیدگیں عقلاں ھم دوست بیت۔ اسحاق ءِ نوشت ءِ بازیں شرّیاں ہوار مستریں شّری آئی ءِ محنت اِنت ءُ ہرکس کہ وتی کار ءَ گوں محنت ءُ ایمانداری ءَ بہ کنت، آ زلور سوبین بیت۔ پہ درور، اسحاق ءِ نوکیں کتاب ‘ کلمت حمّل ءِ جنگانی’ ءَ اسحاق ءَ یک روچیں سپرے انچیں رنگے ءَ بیان کتگ کہ کتابی درْوشم ءَ چاپ بوتگ، بلکہ حمل کلمتی ءِ راجدپتری شونداتے۔ کسّے کہ حمّل کلمتی ءَ سپری داب ءَ وانگ ءُ زانگ لوٹیت، گڑا ہمے کتاب ءَ بہ وانیت۔ بلوچ ءَ وتی راجی مڈّی زبانی درْوشم ءَ زندگ داشتگ، بلئے سر زبانی یا دل یاتی درْوشم نو دیراں پشت نہ کپیتءُ نہ مانیت کہ نو آ اہدی بلوچ مُرتگ اَنت۔ نوں اتکگ یک موبائیلے ءُ آئی ءِ سرا سوشل میڈیا یے۔ نوکیں پدّریچ سئے بیل ءِ ورگ ءُ نوشگ ءَ بیہال اِنت، وتی راجی مڈّی ءِ پاہازگ ءِ گوہ ءَ کجام دپ ءَ وارت، پدا امبروز ءُ ملک ءِ انچیں جاورال اَنت کہ مردمے پہ مشکل زندگ اِنت۔ بلئے، اسحاق ءِ اے کتاب ءِ وانگ ءَ پد دل پہ امّیتے گرکے جنت کہ چُشیں یک ءُ دو دگہ نبشتکاردر بئیت ، بازیں دل یاتی مڈّی یے نبشتہی درْوشم ءَ دیما اتک کنت۔ اشانی ہمرائی ءَ اجب نہ اِنت کہ راجدپتر نویس ھم پائدگے زُرت بہ کننت کہ اسحاق ءِ نوشت ءِ سوبمندی اِنت۔
اسحاق ءِ نوشتاں بازیں نپے گوں، چوش کہ میتگانی نام ءُ آہانی پُژدر ءَ نبشتہ کنت، پہ درور، کلمت ءِ میتگے بل، ہما جاہ ءَ گُشنت کہ کہور بہ بیت ءُ کہور ہر کجا بیت، ہودہ آپ لازم بیت( تاکدیم 18، کلمت حمّل ءِ جنگانی)۔ بل ءِ جند ءِ بازیں نندوکے ءَ ھم نہ زانتگ کہ بل چیا گُشنت۔ یا ہمے ناماں گوں نزیکیں کِسہے ، سرگوْستے یا راجدپتری وئیلے چوش کہ ہمے کتاب ءَ انگریزانی رپورٹے ءِ ذکر( تاکدیم 29، ہمے کتاب)۔ اسحاق کہ جاہگے سپر کنت، آئی ءِند ءَ تہنا راجدپتر نئیت، بلکہ ھست ءُ چاگردی ءُ راجکاری جاورال ھم کاینت گوں۔ کلمت ءَ نیوی ءِ زمینانی سرا قبضہ کنگ یک درورے(تاکدیم 24، ہمے کتاب)۔
اسحاق ءِ نوشتاں دگہ نپے ھم مان۔ آئی ءِ بلوچ گلزمین ءِ حدّ ءُ سیمسراناں ھم شر گیشّینتگ، چوش کہ بلوچ ءِ زر کہ ٹھٹھہ سندھ ءَ بگر تا جاشک بندن ءَ انگہ ہما دیم سیریک ءِ آتراپاں ( ہمے کتاب ءِ تاکدیم 36)۔ منی جند ءِ ساہ ءَ وَ اسحاق ءِ جتگالانی کاربندگ ءِ بند ھم وش بیت۔ چوشکہ، دیوان ءُ مجلس، زنگ ءُ زلارت، نہ وش ءُ گاڈل، دلیر ءُ بہادر ءُ دگہ۔
اسحاق ءِ نوشت ءِ دگہ زیبائی یے بلوچی زگریں پہنات ءِ دست جنگ اِنت، آ بتل ، گُشتن، گالریچ، شعر ءُ سرگوْستاں انچو کار بندیت کہ وانوک ءَ ابرمی چہرگے دنت۔ ہچ وڑءَ زوریں آرگے سما نہ بیت، چوش کہ حمّل ءِ دزگیر کنگ ءُ شمبے ءُ شانزدہ ءِ آرگ کہ پہ بلوچ ءَ بد ءُ شومیں روچے زانگ بیت ءُ انچیں شرّیں وڑے سئیل کنگ بوتگ کہ گشئے جاہے ہمیش اِنت۔
شرت ہما شرت اَنت حمل ء جیہند بستگ اَت
وعدہ ءُ کؤلے پہ پدی مرداں اِشتگ اَت
مات بزرگیں ماں ھیمہ توک ءِ نشتگ اَت
آ جنیں چُکّ ءِ جمبریں ملگور رستگ اَت
شمبے ءِ روچ ءُ شانزدہ اَت ماہ ءَ برقرار
گوْشتگ اَت مات ءَ گوں وتی ماہیں چم خمار
شمبے ءُ شانزدہ سر مہ شود براتانی گھار
شمبے پہ براتاں شر نہ اِنت شانزدہ پہ پتاں
شوم ہما روچ اَت کہ حمّل ءَ شاگے نول کت
( تاکدیم 87، ہمے کتاب)
یا “پہ نوکری ءَ تاں وتی وس ءَ شوہاز ھم کتگ وتی دمگی سیاسی سروک ءُ متعبر پہ روزگار ءَ دزبندی ھم کتگ اَنت، بلے حرام بات یکّے ءِ’ گوشاں مورے بہ وارت”۔( ہار جتیں ھنکین، تاکدیم 12)۔
اے نہ اِنت کہ اسحاق ءِ نوشت منا دوست اَنت۔ نا، بلکہ آئی ءِ نبشتہ ءِ وڑ ءُ ڈول مرد مءَ را ناالاج کنت، انچو واناک اَنت ءُ تاثیر دئینت کہ وانوک وت ماں ہیالاں سپر ءَ بیت گوں۔ ہما ملک ءَ کہ سپر کنت، آئی ءِ چم گندی ءِ حقّاں اَدا کنت۔ بلئے، انچو گشنت کہ شرّ ءَ بے ائیب ءَ نہ بیت، آئی ءِ نوشت ءَ ھم جاگہ جاگہے رسانکی جیڑہے دیمپان بیت۔ ایشی ءَ من وَ ہَیر ائیبے نہ گُشاں کہ بلوچی زبان انچو پراہ ءُ شاہگان اِنت کہ لبزانی رد ءُ بند بازیں دمگاں مٹّ اِتگ اَنت ءُ بازیں جاہاں انچو کارمرز بنت کہ مانا اِش ھم گشئے مٹّ اَنت یا لبز ءِ زگری پشت نہ کپیت ءُ زور آؤرتگینے سما بیت۔ اسل ءَ اسحاق ءِ زبان سک زگر اِنتءُ ساپ ءُسلّہ اِنت ھم۔ آ روکپتی مکران ءِ زبان ءَ وش کار بندیت ءُ روکپتی بندنی وڑ ءَ اگاں بہ چارئے، وَ ہچ نزوری یے نہ اِنت کہ اہدی شعراں بگر تاں روچ ء مروچی، اے ہند ءِ مردم اے لبزاں ہمے وڑ ءَ کار بند اَنت، بلئے کیچ ءُ رودراتکی مکران ءِ زبان ءَ اے لبز چو دگے وڑ ءَ کاربندگ بنت۔ پہ درور، جنگ دنتءِ بدل ءَ جنگ کنت۔چُوش کہ حمّل گوں پرنگیاں جنگ دنت، اے دمگاں جنگ کنت ‘ اِنت۔ جنگ دیگ دگرے ءِ مڑینگ ءَ کارمرز بیت۔ ہمے وڑ ءَ مان گِپت ءِ بدل ءَ مان گیتک بوتیں۔ در گِپت ءِ بدل ءَ در گیتک بوتیں ءُ دگہ انچیں جاہاں کہ وانگ ءَ بئے، چُشیں لبز دیما کئیت، مردم ءِ روانی پروشیت۔ اے گوں منا اِنت۔ بلئے، من زاناں کہ پہ روکپتی مکران ءِ یا بندن ءِ مردمانی پہم ءَ شرّی ءَ کئیت کہ آہانی گالوار ءِ بہرے، پمیشکہ منی دل ءَ اے ائیبے نہ اِنت۔ چوش کسانیں جاہے ءَ لبزانی پد ءُ پیش ھم گندگ ءَ کئیت، چوش کہ تیاری ءُ جوڑی، مئے گوْرا جوڑی ءُ تیاری اِنت، ڈڈّی ءُ جوڑی، جوڑی ءُ ڈڈّی اِنت، دگہ یک ءُ دو انچیں۔ منی دل ءَ اے دمگی گالوار ءِ بہرے یا بوت کنت کمّے اشتاپ بوتگ۔ اشانی آرگ ءِ مؤل اسل ءَ ہمیش اِنت کہ اسحاق ءِ نوشت ءِ روانی انچو وش اِنت کہ چُشیں اوشتے دیما مان بہ ترّینیت ئِے، مردم ءِ وانگ ءِ رم ءَ بے مُر کنت۔
گڈسرا، من دلجم آں کہ اسحاق ءَ کہ اے راہ گِپتگ، ایشی ءَ آپسرے ءَ سر کنت ءُ پہ وتی راج ءَ کہ بزگر ءُ لبزانکی لنگڑے، انچیں مڈّی یے بکشائیت ئِے کہ آئی ءِ سپر نامگ ءِ کنڈ ءَ وَ پُر بہ کنت کہ بہ کنت، آئی ءِ گار بوؤکیں مڈّیاں دز بہ گِیپت، راجدپتری پہناتاں بہ پلگاریت، بہ چیت ءُ بہ پُچیت ءُ آئیوکیں پدریچاں لبزانکی گوہرکیمتی یے ءَ گوں راجی ذمہ واری ءِ ترانگ ءَ بہ گیجیت کہ وتی راجی میراثاں دز بہ گِیپت۔ اسحاق ءِ درْوشم ءَ بلوچی ءَ نوکیں درشاندابے مراد بات۔
